De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart (1782) - Betje Wolff en Aagje Deken

Samenvatting 

Sara Burgerhart is een meisje dat na het overlijden van haar ouders bij haar tante Suzanna Hofland moet wonen. Abraham Blankaart is de voogd van Sara, maar die is voor zaken op reis. Suzanna Hofland is een fanatiek gelovige vrouw, ze behandelt Sara niet goed. Liever besteedt Suzanna haar tijd en geld aan het geloof. 

Sara besluit het huis van haar tante te ontvluchten en ze gaat wonen in het pension van Maria Buigzaam, een weduwe. In dat pension wonen nog drie andere jongedames. Aletta Brunier, Charlotte Rien du Tout en Cornelia Hartog. Sara heeft het goed, ze gaat veel uit en ze heeft veel aanbidders. Willem Willis de broer van haar vriendin Anna Willis, is verliefd op Sara, maar ook de broer van Aletta, Jacob Brunier valt voor de charmes van Sara. Eén van de serieuze aanbidders van Sara is Hendrik Edeling, maar zijn vader ziet in Sara geen geschikte huwelijkskandidaat vanwege het verschil in geloof. Sara wijst Hendrik in de eerste instantie ook af. Ze wil graag vrijgezel blijven, bovendien heeft ze wel heel veel lol met de heer R.
R. heeft slechte bedoelingen met Sara, hij wil misbruik van haar maken, maar Sara heeft dit niet door. Maria Buigzaam waarschuwt Sara, omdat Sara zoveel uitgaat en omdat verschillende mannen haar het hof maken, zouden de mensen verkeerd over haar kunnen denken. Ze moet aan haar imago denken.
Sara schrikt van de waarschuwing van Maria en ze belooft dat ze serieuzer zal worden. Voordat ze deze belofte maakt, heeft ze afgesproken met R. naar de Hortus Medicus te gaan, Sara besluit nog één keer met R. uit te gaan. Onder valse voorwendselen neemt R. Sara mee naar een landhuis om daar de liefde met haar te bedrijven. Sara schrikt en protesteert, maar R. luistert niet. Voordat er echt iets is gebeurd weet Sara met de hulp van de dochter van de tuinman te ontkomen aan R. Als ze de volgende dag thuis aankomt, is ze verzwakt en ziek.
Door dit incident leert Sara een belangrijke les en ziet ze in dat ze een kans op een serieuze liefde heeft laten lopen. Hendrik zou een goede man voor haar zijn geweest. Ondanks het incident met R. is Hendrik nog steeds verliefd op Sara, hij wil nog steeds met haar trouwen. De vader van Hendrik ziet na een briefwisseling met Abraham Blankaart en met Everard Redelyk in dat Hendrik wel met Sara zou kunnen trouwen, ondanks de verschillende geloofsovertuigingen van de twee. 

Thema's
Een bijzonder genre: vernieuwing op literair vlak

De Verlichting was niet alleen een roerige tijd op politiek en maatschappelijk vlak, ook op het gebied van de literatuur vonden veel veranderingen plaats. Er ontstonden diverse nieuwe genres, waaronder dat van de zedenkundige roman en de briefroman. Dit zijn de eerste romans die door literatoren serieus genomen worden; voorheen had de roman een slechte reputatie. Bovendien was Sara Burgerhart één van de eerste romans met een expliciet nieuwe doelgroep: de zogenaamde ‘Nederlandse juffers’, die dit soort romans als de Paris Hiltons van hun tijd met rode oortjes lazen.

Bedrog en verraad: foute mannen in Sara Burgerhart
Was de 18^e eeuw de tijd van tolerantie en vrijheid, dan gold dat toch zeker ook als het om de liefde ging. Jongens en meisjes kregen volop gelegenheid om elkaar te ontmoeten, met alle gevolgen van dien. Voor een ‘naïef juffertje’ als Sara kon dat het einde van haar reputatie betekenen, wanneer zij geschaakt zou worden door een zogenaamde ‘player’. Dat betekent dat het zoeken naar een geschikte huwelijkskandidaat in een wereld vol foute mannen voor jonge meisjes niet zonder gevaren is.

Het goede voorbeeld? Verlichtingsidealen in Sara Burgerhart
Het bijzondere aan Sara Burgerhart is dat zij helemaal niet bijzonder was. In Nederland werden talloze avonturenromans – met name uit het buitenland - versleten, maar erg realistisch waren die niet. Bij Sara Burgerhart was dat anders: zij was immers een ‘normaal’ Nederlands meisje en daarmee het ideale voorbeeld voor anderen. Of toch niet? Want in de omgang met mannen zoekt Sara de grenzen van de vrijheid; ze probeert zelf haar weg te kiezen en zich niet te laten leiden door anderen – geheel in de lijn van de Verlichtingsideeën. Dat zij daardoor een stommiteit van de eerste orde begaat, lijkt niet meer dan logisch: eigen schuld, dikke bult. Of is dat juist de bedoeling?

Gebruikte secundaire literatuur

De Vries, Marleen, Bostoen, Karel, Van Gemert, Lia (2012). Sara B., een rebelse vrouw uit de Verlichting. Amsterdam University Press

Van den Berg, W. (1993) 'Wolff en Deken publiceren hun eerste briefroman - Epistolair onderricht: Sara Burgerhart als briefroman.' In: Nederlandse literatuur, een geschiedenis. Groningen: Martinus Nijhoff Uitgevers.  

Tijdloos entertainment

De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart (1782) is een leuk verhaal over een onschuldig meisje, Sara, dat volop van het leven wil genieten. Zo ontmoet ze R. en na een paar dates gaat ze met hem mee naar zijn buitenhuis waar hij probeert haar te verkrachten. Sara is geschokt en had nooit gedacht dat R. dat zou proberen. Ze weet te ontsnappen en leefde nog lang en gelukkig. Dit verhaal lijkt mij uiterst amusant om te lezen. Mij viel op dat het sterk lijkt op de reality tv en sommige B-films van tegenwoordig. Die programma’s waar je wel tegen de tv kan schreeuwen omdat het meisje zich dom gedraagt. Of op de bank mee huilt omdat de hoofdpersoon net iets verschrikkelijks heeft beleefd. Beide hebben dus een amuserend aspect. Is er dan wel iets veranderd tussen toen en nu wat betreft onze wekelijkse dosis romantiek? 

De hoofdpersonen zijn beide alledaagse personages waar iedereen wel met mee kan leven, of als dat niet kan, kun je haar in ieder geval uitlachen. De situaties zijn vaak herkenbaar en de personen ook, ze zijn anno 2013 uitgegroeid tot clichés. Wat ik vooral zo leuk vind, is dat heel duidelijk blijkt dat het menselijk gedrag nog niet zo veel veranderd is. We hebben weliswaar internet en telefoon en we zijn ook geëmancipeerd, maar toch is het gedrag ongeveer hetzelfde. Jongens en meisjes worden nog steeds op de zelfde manier versierd. Een belangrijk element in het verhaal is verleiding. Sara Burgerhart wordt verleid door R. en hij haalt haar over om met haar mee te gaan naar zijn buitenhuis. Best romantisch toch? Niet als je weet dat hij haar zal proberen te verkrachten. Maar toch, er bestaan talloze films gebaseerd op dit idee (het eerste deel van het idee dan) en allen zijn gericht op de jonge (en iets minder jonge) meisjes van deze wereld. Ik vermoed dat ook Sara Burgerhart gericht was op een jong publiek. Het was immers wel de 18e eeuw. De doelgroep van romantische verhalen van nu en toen is dus het zelfde gebleven. 
Ik zou hieruit willen concluderen dat het vermaak van toen en het vermaak van nu niet veranderd is. Het verhaal is hetzelfde gebleven en ook het publiek is min of meer het zelfde als toen. 

- Louise

Players: toen en nu

In de tijd van onze Sara was het huwelijk zeer belangrijk. Nederland was in de 18^e eeuw dan ook heel tolerant wat betreft daten. Dochterlief mocht van paps gewoon met een jongen uitgaan, in de hoop dat het tussen de twee zou opbloeien tot iets moois. Maar let wel: het was zeker niet zo dat deze Hollandse meisjes geen reputatie hoog hadden te houden. En er bestonden ook in die tijd al heuse bad boys (weliswaar zonder motorjack).
Hoewel deze verleiders misschien woest aantrekkelijk waren volgens de jonge meisjes, was dit natuurlijk niet wat er van hen verlangd werd. Ouders en andere familieleden bemoeiden zich dan ook onbeschaamd met de huwelijken van de schone dames. Het ideale huwelijk was, naar men zei, zo liefdevol dat het zou leiden tot het ultieme geluk. Maar als dit niet ging lukken, dan was een verstandshuwelijk ook nog acceptabel (want zeg nou zelf: beter een huwelijk waar je niet gelukkig van wordt, dan helemaal niks! Toch?). En als je geen zin meer had in het huwelijk met een man, ging je gewoon met je beste vriendin samenwonen en werken. Er was in elk geval geen ontkomen aan. Als je geen Ryan Gosling of Zooey Deschanel aan de haak kon slaan, moest je het maar gewoon met een Luis Guzmán of Paris Hilton doen.
Het belang van een relatie hebben lijkt er nog niet minder om geworden. Het voelt soms bijna alsof het leven tegenwoordig alleen nog maar draait om een relatie te vinden; alsof je niet meetelt als je geen partner hebt. En iedereen moet natuurlijk weten hoe geweldig jouw relatie is. Wanneer de meisjes lekker bankhangen met vriendlief, moet hij wel héél even wachten tot al haar vrienden hiervan op de hoogte zijn gesteld via minstens een facebookstatus en een tweet. En wanneer we nog geen wederhelft voor het leven hebben gevonden (of in ieder geval voor de komende twee weken), is men natuurlijk ‘single and ready to mingle’. Misschien kan men juist nu meer dan ooit wat moraliserende lessen uit het verhaal van Sara Burgerhart halen.

- Robin

Herken de foute vent

‘Ik val op het foute type man, wat moet ik doen?’ Een veelgehoord zinnetje met een simpel antwoord. Zo simpel dat het waarschijnlijk moeilijk te bedenken is voor de hopeloze vrouw. En wie denkt dat verkeerde mannen typerend zijn voor de maatschappij van nu heeft het fout. Het begon al veel eerder, kijk maar eens naar de bekende voorbeelden Don Juan en Casanova uit de zeventiende en achttiende eeuw.

Nog een ander, maar minder bekend, verhaal gaat over Sara Burgerhart en haar Heer R. Sara is een vrolijke en jonge dame die erg geliefd is onder de jongens. Elke jongen is te braaf voor haar, totdat ze de Heer R. ontmoet. Hij brengt spanning en sensatie in haar leven en ze smelt voor zijn charmes.  Op een avond neemt hij haar mee buiten de stad en daar probeert hij haar te verkrachten. Met zinnetjes als ‘Wat, ga je ineens lastig doen? Dan bedrieg je jezelf.’ hoopt hij haar te kunnen laten denken dat ze het zelf ook wil.

Cliché verhaal zou je zeggen, maar het komt vaak zat voor. Met Sara loopt het dan wel goed af, maar voor je het weet ben jij ook in de handen van mister Casanova en is er geen vrolijk einde. 

 

Maar hoe weersta je nou zo’n type, zo’n Don Juan of Heer R.? Het antwoord is makkelijk te geven, maar moeilijk in praktijk uit te voeren. Deze vrouwenverslinders zijn onvoorspelbaar en zijn zeer moeilijk in te schatten. Beter is om hem van een kilometer afstand te herkennen en hierna zo ver mogelijk uit zijn buurt te blijven. Hoe doe je dat? Nou.. zo!

• Haartjes glad naar achter, strak pakkie aan en stralende witte tanden: om zijn uiterlijk kun je niet heen.
• Socializen kan hij als de beste, van elk meisje heeft hij het nummer wel kunnen krijgen. Wees niet zoals ieder meisje en geef je nummer gewoon niet, of geef een vals nummer en lach hem later uit (altijd leuk!).
• Hij gedraagt zich anders rondom zijn vrienden, rond vrouwen is hij een gevoelige man terwijl hij bij zijn vrienden de grote macho is.
• Het zelfvertrouwen spat van hem af, hij loopt alsof zijn leven een film is met hem in de hoofdrol. Het narcisme is van hoog niveau en de kans dat hij jou alleen gebruikt om zijn ego te strelen is zeer groot.

 

Bling bling, altijd aan de ping? Eerst pruilen, daarna muilen? Complimenten gepaard met dreigementen? Geloof het of niet, maar die vent is toch echt fout.

Zo moeilijk is het niet om hem te herkennen, luister gewoon naar je gezonde verstand. En wat je ook doet, laat je vooral, maar dan ook echt vooral níet verleiden door ontroerende openingszinnen zoals ‘Je vader is vast een terrorist, want jij bent de bom!’.

 

- Dajana

De jeugd van tegenwoordig in een ander licht

Tieners zijn ontspoord: ze zijn losbandig en gedragen zich niet behoorlijk. De jeugd van tegenwoordig denkt niet meer na en ‘liefde’ draait slechts om de seks. Wie niet meegaat met de tijd is preuts en wie zich blootgeeft wordt gekwetst en veroordeeld door omstanders. Maar wie heeft hier schuld aan? Ligt dit aan de jeugd zelf? Of aan de opvoeding van de ouders, die bovendien graag naar de ‘goede oude tijd’ terug willen? De tijd waarin liefde nog draaide om genegenheid en iedereen die luisterde naar hun ouders goed terecht kwam. Voor ouders is het kiezen tussen een strenge opvoeding waarbij het kind goed in de gaten wordt gehouden en een opvoeding waarbij het kind alle vrijheid heeft geen dilemma van deze eeuw. Ook in de achttiende eeuw, de eeuw van de verlichting, kende men dit probleem al. De verlichtingsidealen waren duidelijk: alles draaide om een goede opvoeding waarbij het erg belangrijk was dat er veel kennis werd opgedaan door de kinderen en dat ze zich goed gedroegen. Ook was het van belang dat kinderen vrijheid kregen om zelf te leren hoe ze op zichzelf konden passen. Dus hoe anders zijn de verhoudingen tussen ‘bange’ ouders en hun ‘losgeslagen’ kinderen dan? 

In het verhaal over Sara Burgerhart, een meisje dat wordt opgevoed door haar streng gelovige tante na het overlijden van haar ouders, wordt Sara door allerlei jongens aanbeden. Ze weet niet hoe ze hier mee om moet gaan en ze ziet er het gevaar niet van in tot ze seksueel geïntimideerd wordt door de heer R. Ze vraagt zich hierna af of het haar eigen schuld is en of ze verkeerde signalen heeft gegeven. Ze overlegt erover met haar vriendinnen die haar al eerder gewaarschuwd hebben voor dit soort foute jongens. Uiteindelijk eindigt ze met een goede jongen die Hendrik heet nadat zijn vader het huwelijk goedgekeurd heeft. Als dit verhaal in het heden geplaatst wordt, zijn er eigenlijk weinig verschillen. Verander de naam Sara Burgerhart in de naam van een willekeurig meisje uit deze eeuw en spoel 200 jaar verder: er zou waarschijnlijk hetzelfde gebeuren. Neem Maria Mosterd, een doodgewoon meisje dat in de handen van een loverboy belandde. Ze werd aanbeden door een, in haar ogen, ontzettend aantrekkelijke jongen die haar totaal inpakte met zijn charmes en haar tot een date wist te verleiden. Eenmaal daar verlangde hij dingen van haar waaraan zij niet wilde voldoen, maar ze deed het toch uit angst dat ze hem verkeerde signalen had gegeven. Uiteindelijk zat ze drie jaar vast aan deze meneer M. en werd ze dagelijks seksueel misbruikt. Hadden haar ouders dit kunnen voorkomen door haar veel strenger op te voeden? Wellicht, maar had het haar ook gelukkiger gemaakt? Waarschijnlijk niet. 

Als mens zijn we allemaal op zoek naar het geluk en een partner om ons mee voort te planten. Er bestaat geen geluk zonder het ongeluk te kennen en je wordt sterker door op te staan wanneer je valt. De beste opvoeding is de opvoeding die er toe leidt dat een kind gezond, zelfstandig, maar bovenal gelukkig opgroeit tot een volwassen persoon. Pas als een kind erin slaagt gelukkig te eindigen, is er sprake van een ideale opvoeding. Dan heeft het kind geleerd zich te gedragen, veel kennis opgedaan en zich vermaakt. En laten dat nou precies de idealen uit de verlichting zijn. Hoezo ‘de jeugd van tegenwoordig’?!

- Julia

Sara Burgerhart: een meisje van alle tijden

Sara Burgerhart was een ongetrouwde jonge dame die in hedendaagse termen ‘voor de lol’ en het plezier ging en niet altijd de consequenties van haar keuzes overzag. In die zin is dat het typische adolescenten gedrag waarbij vaak door ervaringen, positief of negatief, lessen worden geleerd.

In het heden zien we eigenlijk veel Sara's terug. Adolescenten kennen de normen en waarden heus wel en krijgen genoeg adviezen van volwassenen in hun omgeving over waar de gevaren en risico’s zijn. Toch zoeken ze de grenzen op. Door de ervaringen die ze hiermee opdoen leren ze signalen herkennen en op hun gevoel te vertrouwen, helaas soms pas nadat iets mis is gegaan. 

Zo zijn er tegenwoordig bijvoorbeeld loverboys waarvan iedereen het bestaan weet door radio, internet, TV en informatie uit de eigen omgeving. Desondanks zijn er meisjes die zich laten verleiden door deze jongens. Ook al weten meisjes dat deze loverboys bestaan, en weten ze ook dat ze hun misleiden, zijn er soms situaties te bedenken waarin kwetsbare meisjes makkelijk slachtoffer kunnen worden. 

Zo was Sara Burgerhart een wees die ondergebracht was bij een niet met haar betrokken tante. Nu kun je denken aan situaties als een onveilig gezin door bijvoorbeeld verslaafde ouders.

Het zelf kunnen maken van je eigen keuzes in vrijheid was dan misschien in de achttiende eeuw niet normaal, tegenwoordig is dat normaal. Had je vroeger de waarschuwende romans voor deze verleiders, heb je tegenwoordig het internet en andere media. Ook nu zoeken adolescenten hun vrijheid en grenzen op, gaan hun eigen weg.

Zo blijkt maar dat ieder mens uniek is en altijd op zoek is naar in vrijheid levenservaring op doen. Meisjes als Sara Burgerhart waren er in de achttiende eeuw, en zijn er nu nog steeds.

- Lynn

Sara Burgerhart, een typisch verhaal uit de verlichting

Volgens vele bronnen, zoals J.A. Dautzenberg, Hermine Christine Hélène Moquette en Annie Romein-Verschoor, is De Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart van het duo Betje Wolff en Aagje Deken uit 1782 de eerste Nederlandse roman ooit. Deze brievenroman werd dus geschreven in de tijd die we de Verlichting noemen, vanwege de andere manier van denken die de mensen in die tijd aannamen. Is Sara Burgerhart echter ook een 'typisch' verhaal uit de Verlichting? 
Daarvoor zullen we moeten gaan bekijken wat de idealen uit het boek zijn die overeenkomen met de Verlichting. De eerste is vrij makkelijk. Sara Burgerhart is in het verhaal weliswaar een vrij ‘normaal’, ‘gemiddeld’ meisje, maar ze zoekt in de relatie met de heren met wie ze omgaat wel vaak de grenzen op, wat een Verlichtingsidee is. Ze laat zich niet leiden door de mening van anderen, maar gaat gewoonweg uit van haar eigen ideeën. 

Ook willen de schrijfsters van het verhaal een boodschap meegeven voor de lezers. Lering was in de Verlichting een belangrijk gegeven. Kunst (en dus ook literatuur) was er om mensen iets belangrijks te leren. Hetgene dat Wolff en Deken mee willen geven aan hun lezers is een positieve houding tegenover het huwelijk. Sara gaat het verkeerde pad op door om te gaan met de slechte heer R, maar uiteindelijk wordt ze ‘gered’ door toch te gaan trouwen met Hendrik. Daardoor krijgt het huwelijk een goed imago mee in dit verhaal. 

Een derde Verlichtingsidee dat naar voren komt in de briefroman is het realisme. Er verschenen in die periode veel romans verspreid over geheel Europa, maar het waren vooral sprookjesachtige verhalen. De Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart is echter een verhaal over een gewoon meisje. Daarom kon het verhaal dat beschreven werd, ook gewoon in het dagelijks leven voorkomen. Dat maakte het tot een opvallende roman, waardoor het ook extra aandacht kreeg in latere tijden. 

Dit alles samen laat ons zien dat De Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart een roman is typerend voor de Verlichting. Deze briefroman onderscheidde zich niet alleen van andere romans uit die tijd, maar daarnaast wilde het de lezers van de roman ook nog een duidelijk advies meegeven. Daarom hoort de roman duidelijk bij de Verlichting.

- Tim